Cam kết mạnh mẽ của Việt Nam tại COP26 về việc đạt mức phát thải ròng bằng không (Net Zero) vào năm 2050 đã khởi động một cuộc đua chưa từng có tiền lệ. Giữa bối cảnh đó, ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) đã nhanh chóng vượt qua ranh giới của một xu hướng để trở thành yếu tố bắt buộc, một thước đo mới về năng lực cạnh tranh và sức khỏe dài hạn của doanh nghiệp. Bài viết này sẽ phác thảo một bức tranh toàn cảnh về hành trình chuyển đổi xanh của doanh nghiệp Việt Nam, phân tích những động lực, rào cản và định hướng tương lai trên con đường chinh phục mục tiêu phát triển bền vững.
Thực trạng thực hành ESG tại Việt Nam: Ánh sáng và bóng tối
Không thể phủ nhận, làn sóng ESG tại Việt Nam đang tạo ra những chuyển biến tích cực, đặc biệt ở nhóm các doanh nghiệp lớn. Nhận thức đã có sự thay đổi rõ rệt: ESG không còn bị xem là một khoản chi phí từ thiện, mà là một khoản đầu tư chiến lược. Nhiều tập đoàn hàng đầu đã tiên phong trong việc tích hợp ESG vào chiến lược kinh doanh, thể hiện qua việc công bố những báo cáo bền vững đầu tiên theo các chuẩn mực quốc tế. Họ chủ động đầu tư vào các hệ thống năng lượng mặt trời áp mái, đặt ra các mục tiêu cụ thể về giảm phát thải carbon và bắt đầu khám phá các mô hình kinh tế tuần hoàn để tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên.
Hệ sinh thái tài chính cũng đang dần "xanh hóa" để hỗ trợ cho quá trình này. Sự xuất hiện của các gói tín dụng xanh từ các ngân hàng thương mại, cùng với sự quan tâm ngày càng tăng từ các quỹ đầu tư bền vững, đang tạo ra nguồn vốn quan trọng cho các dự án thân thiện với môi trường.
Tuy nhiên, đó chỉ là "mặt sáng" của bức tranh. "Mặt tối" cho thấy phần lớn doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là khối doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), vẫn còn đứng ngoài cuộc đua. Rất nhiều doanh nghiệp vẫn còn thờ ơ, hoặc lúng túng không biết bắt đầu từ đâu. Nhận thức về tầm quan trọng của quản trị doanh nghiệp minh bạch và trách nhiệm xã hội như một phần không thể tách rời của phát triển bền vững vẫn còn rất hạn chế. Điều này tạo ra một khoảng cách lớn về năng lực và mức độ sẵn sàng cho hành trình chuyển đổi xanh.
Động lực chính thúc đẩy cuộc Chuyển đổi xanh
Quá trình chuyển đổi này không diễn ra một cách tự nhiên mà được thúc đẩy bởi bốn nguồn sức ép chính:
-
Sức ép từ thị trường quốc tế: Đây là động lực mạnh mẽ nhất. Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (EVFTA, CPTPP) và các quy định khắt khe từ những thị trường khó tính như EU, Mỹ (ví dụ: Cơ chế CBAM) đặt ra các yêu cầu bắt buộc về môi trường. Muốn xuất khẩu, doanh nghiệp Việt Nam không còn cách nào khác ngoài việc phải tuân thủ.
-
Sức ép từ nhà đầu tư: Làn sóng đầu tư bền vững trên toàn cầu đang thay đổi luật chơi. Các quỹ đầu tư lớn ngày càng sử dụng các tiêu chí ESG để sàng lọc và ra quyết định rót vốn. Một báo cáo bền vững minh bạch và đáng tin cậy giờ đây cũng quan trọng không kém gì báo cáo tài chính.
-
Sức ép từ chính sách: Quyết tâm chính trị của Chính phủ về mục tiêu Net Zero đang dần được cụ thể hóa thành các chiến lược và kế hoạch hành động quốc gia. Lộ trình chuyển đổi xanh này tạo ra cả áp lực và cơ hội cho các doanh nghiệp biết nắm bắt.
-
Sức ép từ người tiêu dùng: Người tiêu dùng hiện đại, đặc biệt là thế hệ trẻ, ngày càng thông thái hơn. Họ sẵn sàng ủng hộ và chi trả nhiều hơn cho các sản phẩm từ những thương hiệu thể hiện rõ trách nhiệm xã hội và cam kết bảo vệ môi trường.
Rào cản lớn trên hành trình phát triển bền vững
Bất chấp các động lực mạnh mẽ, hành trình thực hành ESG tại Việt Nam vẫn còn đối mặt với nhiều rào cản đáng kể:
-
Chi phí đầu tư: Đây là rào cản lớn nhất. Chi phí để đầu tư vào công nghệ sạch, thay đổi quy trình sản xuất theo hướng kinh tế tuần hoàn, và triển khai các hệ thống giảm phát thải carbon là rất lớn, vượt quá khả năng của nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là SME.
-
Năng lực và nhân sự: Thị trường đang đối mặt với sự thiếu hụt nghiêm trọng các chuyên gia am hiểu về ESG. Nhiều doanh nghiệp lúng túng trong việc xây dựng một báo cáo bền vững đạt chuẩn hay tích hợp các tiêu chí quản trị doanh nghiệp hiện đại.
-
Khung pháp lý: Mặc dù đã có định hướng chung, hành lang pháp lý chi tiết cho ESG tại Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện. Việc thiếu một bộ tiêu chí quốc gia rõ ràng và các hướng dẫn cụ thể khiến doanh nghiệp khó xác định được lộ trình chính xác.
-
Tư duy ngắn hạn: Đây là rào cản vô hình nhưng sâu sắc nhất. Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp Việt Nam vẫn bị chi phối bởi tư duy kinh doanh ngắn hạn, coi ESG là chi phí thay vì một khoản đầu tư chiến lược cho sự phát triển bền vững và khả năng chống chịu của công ty trong dài hạn.
Định hướng tương lai: Biến thách thức thành cơ hội
Để cuộc chuyển đổi xanh thực sự đi vào chiều sâu, cần có sự vào cuộc đồng bộ từ cả doanh nghiệp và nhà nước.
-
Về phía doanh nghiệp: Cần có sự thay đổi tư duy từ cấp lãnh đạo cao nhất, xem ESG là một cuộc đầu tư cho tương lai. Doanh nghiệp cần xây dựng một lộ trình thực hành ESG rõ ràng, bắt đầu từ việc cải thiện quản trị doanh nghiệp, minh bạch hóa thông tin, và từng bước áp dụng các mô hình kinh tế tuần hoàn vào hoạt động sản xuất.
-
Về phía Chính phủ: Cần nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý và ban hành bộ tiêu chí ESG quốc gia. Quan trọng hơn, cần có các chính sách hỗ trợ cụ thể, thực chất như các gói ưu đãi tín dụng xanh, hỗ trợ kỹ thuật, và các chương trình khuyến khích doanh nghiệp nỗ lực giảm phát thải carbon.
Kết luận
Hành trình thực hành ESG tại ViệtNam là một con đường tất yếu, dù còn nhiều thách thức. Đây không chỉ là câu chuyện về trách nhiệm, mà còn là bài toán về sự tồn tại và năng lực cạnh tranh. Những doanh nghiệp Việt Nam nào chủ động nắm bắt cơ hội từ phát triển bền vững, xây dựng một chiến lược bài bản và một báo cáo bền vững minh bạch sẽ không chỉ chinh phục được thị trường trong nước mà còn tự tin vươn ra biển lớn.
