Một nghiên cứu mới trên tạp chí Nature cảnh báo rằng các mô hình bù trừ carbon hiện nay có thể tạo ra cảm giác an toàn giả tạo. Các nhà khoa học đề xuất một khái niệm khắt khe hơn - "Net Zero Địa chất" - có thể định hình lại toàn bộ cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, bao gồm cả chiến lược của Việt Nam.
Khi các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam, đang nỗ lực hiện thực hóa cam kết đạt mức phát thải ròng bằng không (Net Zero), một nghiên cứu khoa học có tầm ảnh hưởng lớn vừa được công bố đã gióng lên hồi chuông cảnh báo: cách chúng ta đang làm có thể chưa đủ.
Được đăng tải trên tạp chí khoa học uy tín Nature, nghiên cứu do các nhà khoa học hàng đầu từ Đại học Oxford dẫn dắt cho rằng, việc phụ thuộc vào các "bể chứa carbon tự nhiên" như rừng và đại dương để bù đắp cho lượng phát thải từ nhiên liệu hóa thạch sẽ không thể ngăn chặn được tình trạng nóng lên toàn cầu.
Lỗ hổng trong mô hình Net Zero hiện tại
Trong nhiều năm, các quốc gia và tập đoàn lớn đã xem việc bảo vệ và phát triển rừng như một công cụ chính để đạt được Net Zero. Logic rất đơn giản: cây cối hấp thụ CO₂, do đó việc trồng thêm cây có thể bù lại cho lượng CO₂ thải ra từ nhà máy, xe cộ. Điều này đã tạo ra một thị trường tín chỉ carbon trị giá hàng tỷ đô la.
Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ ra một "lỗ hổng kế toán" nghiêm trọng trong cách tiếp cận này. Giáo sư Myles Allen, tác giả chính của nghiên cứu, giải thích: "Chúng ta không thể kỳ vọng các hệ sinh thái tự nhiên vừa phải dọn dẹp lượng phát thải khổng lồ trong quá khứ, vừa phải bù đắp cho cả lượng phát thải trong tương lai."
Theo các nhà khoa học, việc này tạo ra một tình huống nghịch lý: một quốc gia có thể bán tín chỉ carbon từ rừng và tuyên bố "đạt Net Zero" trên giấy tờ, nhưng trên thực tế, lượng CO₂ từ việc đốt nhiên liệu hóa thạch của họ vẫn đang tích tụ trong khí quyển và tiếp tục làm Trái Đất nóng lên. Về bản chất, chúng ta đang trộn lẫn hai chu trình carbon khác nhau: chu trình sinh học ngắn hạn (cây cối, đất đai) và chu trình địa chất dài hạn (nhiên liệu hóa thạch).
"Net Zero Địa chất" - Một tiêu chuẩn khắt khe hơn
Để khắc phục lỗ hổng này, các tác giả đã đưa ra một khái niệm mới, được cho là phản ánh đúng hơn bản chất khoa học: "Phát thải ròng bằng không về mặt Địa chất" (Geological Net Zero).
Nguyên tắc của nó rất rõ ràng và không khoan nhượng: mỗi tấn carbon được lấy lên từ lòng đất dưới dạng nhiên liệu hóa thạch, thì phải có một tấn carbon được trả về lưu trữ vĩnh viễn trong các cấu trúc địa chất.
"Đây là một sự bất thường về kế toán mà chúng ta có thể và phải sửa chữa," Tiến sĩ Stuart Jenkins, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết.
Việc áp dụng tiêu chuẩn này sẽ mang lại hai hệ quả to lớn. Thứ nhất, nó buộc các ngành công nghiệp phát thải cao như năng lượng, xi măng, thép phải đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ Thu giữ và Lưu trữ Carbon (CCS). Thứ hai, và quan trọng hơn, nó khiến việc tiếp tục sử dụng nhiên liệu hóa thạch trở nên cực kỳ tốn kém và phức tạp, từ đó thúc đẩy một cuộc chuyển đổi thực sự sang năng lượng tái tạo.
Góc nhìn từ Việt Nam: Cơ hội và Thách thức
Phân tích này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với Việt Nam, quốc gia đã cam kết đạt Net Zero vào năm 2050 tại COP26.
Hiện tại, Việt Nam đang có những bước đi rất tích cực trong việc tận dụng lợi thế từ các bể chứa carbon tự nhiên. Việc bán thành công 10,3 triệu tín chỉ carbon rừng cho Ngân hàng Thế giới là một minh chứng rõ ràng, không chỉ mang lại nguồn tài chính quan trọng cho công tác bảo vệ rừng mà còn khẳng định vị thế của Việt Nam trên thị trường carbon toàn cầu.
Tuy nhiên, nghiên cứu trên là một lời nhắc nhở kịp thời về sự nguy hiểm của việc quá phụ thuộc vào một chiến lược duy nhất. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam tiếp tục tăng trưởng và công nghiệp hóa, lượng phát thải chắc chắn sẽ gia tăng. Nếu chỉ dựa vào rừng để bù trừ, chúng ta có thể rơi vào chính "lỗ hổng kế toán" mà các nhà khoa học cảnh báo.
Khái niệm "Net Zero Địa chất" đặt ra một thách thức chiến lược cho Việt Nam trong dài hạn. Công nghệ CCS hiện vẫn còn mới mẻ và tốn kém. Do đó, ngay từ bây giờ, Việt Nam cần có một chiến lược kép: vừa tiếp tục phát huy tối đa lợi thế từ kinh tế lâm nghiệp, vừa phải bắt đầu xây dựng lộ trình nghiên cứu, thử nghiệm và ban hành chính sách cho việc lưu trữ carbon địa chất.
Cuối cùng, nghiên cứu này không phải để phủ nhận vai trò sống còn của rừng và đại dương. Chúng vẫn là những đồng minh không thể thiếu. Nhưng nó khẳng định một sự thật không thể chối cãi: không có con đường tắt nào để cứu hành tinh. Con đường duy nhất là phải cắt giảm triệt để lượng phát thải từ nhiên liệu hóa thạch.
Nguồn: https://netzeroclimate.org/using-natural-carbon-sinks-to-offset-emissions-will-not-stop-global-warming-scientists-say/
