Trong bối cảnh người tiêu dùng châu Âu ngày càng có ý thức về môi trường, cuộc chiến chống lại "tẩy xanh" (greenwashing) đang bước vào một giai đoạn mang tính quyết định. Chỉ thị về Cam kết Xanh (Green Claims Directive - GCD), một công cụ pháp lý được kỳ vọng sẽ dọn dẹp "miền Tây hoang dã" của các tuyên bố môi trường, đang đối mặt với nguy cơ bị rút bỏ ngay trước vòng đàm phán cuối cùng. Sự kiện này không chỉ gây ra sự hoang mang mà còn dấy lên một cuộc đối đầu gay gắt giữa các nhà hoạch định chính sách, các tập đoàn và các tổ chức bảo vệ môi trường, trong đó người chịu thiệt cuối cùng có thể chính là người tiêu dùng và các doanh nghiệp làm ăn chân chính.
Bối cảnh Vấn nạn "Tẩy xanh": Tại sao Chỉ thị này lại Tối quan trọng?
"Tẩy xanh" là hành vi các công ty đưa ra những tuyên bố sai lệch, mơ hồ hoặc không có bằng chứng về tính thân thiện với môi trường của sản phẩm, dịch vụ của họ nhằm thu hút người tiêu dùng. Vấn nạn này đang lan tràn tại châu Âu. Một nghiên cứu của chính Ủy ban châu Âu đã chỉ ra một con số đáng báo động: 76% sản phẩm trên thị trường EU mang một cam kết xanh dù là trực tiếp hay ngụ ý, và hơn một nửa trong số đó là những tuyên bố gây hiểu lầm, vô căn cứ hoặc không chính xác
Hậu quả của việc này vô cùng nghiêm trọng. Nó không chỉ lừa dối người tiêu dùng, khiến họ chi tiền cho những sản phẩm không thực sự bền vững, mà còn trừng phạt các doanh nghiệp đang thực sự đầu tư vào quy trình sản xuất sạch bằng cách tạo ra một môi trường cạnh tranh không lành mạnh. Nghiêm trọng hơn, nó làm xói mòn niềm tin vào các nhãn hiệu và cam kết bền vững nói chung, kìm hãm quá trình chuyển đổi xanh của toàn bộ nền kinh tế.
Chính vì vậy, Chỉ thị Cam kết Xanh được ra đời với một sứ mệnh rõ ràng: thiết lập một bộ quy tắc chung buộc các công ty phải chứng minh các tuyên bố môi trường của mình bằng những bằng chứng khoa học và có thể kiểm chứng.
Phân tích "Trái tim" của Chỉ thị: Xây dựng một Sân chơi Bình đẳng
Dù đang trong quá trình đàm phán, "trái tim" của Chỉ thị Cam kết Xanh hướng tới việc xây dựng các nguyên tắc nền tảng sau:
-
Yêu cầu Chứng thực: Bất kỳ cam kết nào như "thân thiện với môi trường", "có thể phân hủy sinh học" hay "trung hòa carbon" đều phải được chứng minh bằng một phương pháp luận khoa học, minh bạch và được một bên thứ ba độc lập xác minh.
-
Chống lại các Tuyên bố Mơ hồ: Các thuật ngữ chung chung, không có ý nghĩa cụ thể sẽ bị cấm nếu không đi kèm với bằng chứng rõ ràng về hiệu suất môi trường vượt trội.
-
Quy tắc về So sánh: Khi một công ty tuyên bố sản phẩm của mình "xanh hơn" đối thủ, họ phải sử dụng cùng một phương pháp đo lường và cung cấp dữ liệu minh bạch để người tiêu dùng có thể tự kiểm chứng.
-
Minh bạch về Bù trừ Carbon (Carbon Offsetting): Các công ty phải làm rõ liệu cam kết "trung hòa carbon" của họ đến từ việc cắt giảm phát thải thực sự hay chỉ từ việc mua tín chỉ carbon để bù trừ.
Về cơ bản, chỉ thị này buộc các công ty phải chuyển từ việc "nói" sang "chứng minh", tạo ra một sân chơi bình đẳng nơi các sản phẩm thực sự bền vững có thể tỏa sáng.
Cuộc "Giằng co" Chính trị: Ai được lợi nếu Chỉ thị bị rút bỏ?
Sự việc trở nên phức tạp khi các báo cáo chưa được xác minh cho thấy đề xuất này đang gặp nguy hiểm
Bốn tổ chức môi trường hàng đầu bao gồm ECOS, ClientEarth, Carbon Market Watch, và Cục Môi trường châu Âu (EEB) đã ngay lập tức lên tiếng phản đối. Họ cho rằng việc rút bỏ dự luật vào thời điểm này là "cực kỳ khác thường" và đi ngược lại quy trình lập pháp thông thường
Vậy ai sẽ được hưởng lợi nếu Chỉ thị này bị loại bỏ? Câu trả lời rất rõ ràng. "Chỉ có những kẻ tẩy xanh mới được hưởng lợi từ việc loại bỏ luật này," các nhóm môi trường tuyên bố
Lindsay Otis Nilles, một chuyên gia từ Carbon Market Watch, cho rằng việc rút bỏ dự luật là một "động thái vô trách nhiệm và sai lầm sâu sắc", chiều theo "câu chuyện 'đơn giản hóa' nhằm bãi bỏ quy định" mà phải trả giá bằng việc không bảo vệ được người tiêu dùng
Bà Margaux Le Gallou từ ECOS nhấn mạnh: "Mỗi ngày không có chỉ thị này sẽ gây thêm tổn hại cho công dân EU, môi trường và thị trường chung — khi người tiêu dùng và doanh nghiệp phải trôi dạt trong một biển tẩy xanh trong khi các nhà hoạch định chính sách tranh cãi về chiếc thuyền cứu sinh"
Bài học cho Việt Nam
Cuộc tranh cãi tại EU mang đến những bài học chiến lược quý giá cho Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và phát triển bền vững:
-
Tính cấp thiết của một Khuôn khổ pháp lý: Khi các doanh nghiệp Việt Nam ngày càng đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường khó tính như EU và Mỹ, các sản phẩm sẽ phải đối mặt với sự giám sát chặt chẽ hơn về các tuyên bố môi trường. Việc chủ động xây dựng một bộ tiêu chuẩn quốc gia về "cam kết xanh", tương tự như Green Claims Directive, là vô cùng cần thiết để nâng cao năng lực cạnh tranh và tránh các rào cản thương mại.
-
Bảo vệ người tiêu dùng trong nước: Thị trường nội địa cũng đang chứng kiến sự bùng nổ của các sản phẩm "xanh". Một hành lang pháp lý rõ ràng sẽ giúp bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam khỏi các thông tin sai lệch, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp trong nước đầu tư vào đổi mới bền vững một cách thực chất.
-
Minh bạch là Chìa khóa: Cuộc tranh cãi tại EU cho thấy tầm quan trọng của sự minh bạch. Các doanh nghiệp Việt Nam có định hướng phát triển bền vững cần coi việc báo cáo và chứng thực các cam kết môi trường là một phần không thể thiếu trong chiến lược kinh doanh, chứ không chỉ là hoạt động PR.
Cuộc chiến xung quanh Chỉ thị Cam kết Xanh không chỉ đơn thuần là về một văn bản pháp lý. Đây là cuộc chiến vì sự chính trực và minh bạch của toàn bộ thị trường bền vững. Việc thiếu một thỏa thuận tham vọng sẽ khiến tình trạng "tẩy xanh" tiếp tục lan tràn, gây hại cho người tiêu dùng, các doanh nghiệp chân chính và nỗ lực chống biến đổi khí hậu toàn cầu
